Μάιος 2019
|
 |
|
|
Ο κρίσιμος ρόλος της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στην αγορά ηλεκτρισμού
Δρ. Γιώργος Στάμτσης
Γενικός Διευθυντής Ελληνικού Συνδέσμου Ανεξάρτητων Εταιρειών Ηλεκτρικής Ενέργειας
Η πρώτη απόπειρα απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας στην Ελλάδα έγινε το 1999, με την ενσωμάτωση ευρωπαϊκών οδηγιών στην εθνική νομοθεσία. Μια εικοσαετία αργότερα η δημιουργία ανοικτών και ανταγωνιστικών αγορών ηλεκτρισμού παραμένει ζητούμενο, καθώς έχει επιτευχθεί εν μέρει μόνο. Βασικότερη αιτία για αυτό αποτελεί η διαχρονική διστακτικότητα των εκάστοτε κυβερνήσεων να περιορίσουν το μερίδιο και τον ρόλο της κρατικά ελεγχόμενης ΔΕΗ στην αγορά ηλεκτρισμού. Το ιταλικό παράδειγμα με την αποεπένδυση της Enel στην Ιταλία -και την ακολούθως εντυπωσιακή ανάπτυξή της στο εξωτερικό- υιοθετήθηκε μεν νομοθετικά στη χώρα μας, μάλιστα με καθυστέρηση, αλλά ουδέποτε εφαρμόσθηκε εξαιτίας των συνεχόμενων πολιτικών αλλαγών. Η διστακτικότητα διαχρονικά των εκάστοτε πολιτικών ηγεσιών αποτυπώνεται και στις συχνές αλλαγές του νομοθετικού και ρυθμιστικού πλαισίου, οι οποίες πολλές φορές οδηγούν σε αβεβαιότητα άρα και σε δυσκολία λήψης επενδυτικών αποφάσεων από εταιρείες πέραν της δεσπόζουσας επιχείρησης.
Παρόλα αυτά τα σημαντικά εμπόδια η ιδιωτική πρωτοβουλία στην ελληνική αγορά ηλεκτρισμού έχει υπάρξει αξιοσημείωτη και ουσιαστική την τελευταία δεκαπενταετία. Οι μεγαλύτεροι ελληνικοί βιομηχανικοί όμιλοι είτε αυτόνομα είτε σε συνεργασία με διεθνείς ενεργειακές εταιρείες έχουν αναπτύξει σημαντική δραστηριότητα στον κλάδο του ηλεκτρισμού στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα οι ελληνικοί επιχειρηματικοί-βιομηχανικοί όμιλοι Ελληνικά Πετρέλαια, Motor Oil, MYTILINEOS, ΕΛΛΑΚΤΩΡ και ΓΕΚ-TΕΡΝΑ μαζί με τους ισχυρούς παίκτες στη διεθνή ενεργειακή σκήνη Engie, Edison (Group EDF) και Qatar Petroleum έχουν υλοποιήσει επενδύσεις άνω του 1,5 δισ. ευρώ, κατασκευάζοντας έξι μοντέρνους και υψηλής απόδοσης σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με καύσιμο το φυσικό αέριο. Η συνολική καθαρή ισχύς αυτών των σταθμών υπερβαίνει τα 2.500 MW αποτελώντας σήμερα το 28% της καθαρής ισχύος από θερμικές μονάδες στο Ελληνικό Διασυνδεδεμένο Σύστημα. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των μονάδων φυσικού αερίου, που λειτουργούν οι ιδιωτικές εταιρείες ηλεκτρισμού στην Ελλάδα, αποτελεί η ευέλικτη λειτουργία τους, γεγονός που σε καθημερινή βάση παρέχει ένα ισχυρό και αναντικατάστατο εργαλείο στον ΑΔΜΗΕ για την εξισορρόπηση της παραγωγής από τις μεταβαλλόμενες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (φωτοβολταϊκά, αιολικά) και την ομαλή λειτουργία του Συστήματος.
Οι ιδιωτικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής των εταιρειών-μελών του Ελληνικού Συνδέσμου Ανεξάρτητων Εταιρειών Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΑΗ) αποδίδουν σήμερα το 45% της διαθέσιμης ευέλικτης ισχύος στο Ελληνικό Διασυνδεδεμένο Σύστημα. Η ένταξη των ιδιωτικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής έχει ενισχύσει σημαντικά τη δυνατότητα του Συστήματος να αντιμετωπίζει δύσκολες ή/και ακραίες καταστάσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι την τελευταία δεκαετία δεν έχει υπάρξει εκτεταμένο black-out στην ηπειρωτική Ελλάδα. Μάλιστα τόσο ο ENTSO-E όσο και ο ΑΔΜΗΕ στις ετήσιες μελέτες επάρκειας που εκπονούν καταδεικνύουν την σημαντική επιδείνωση που θα επέρχονταν στην ασφάλεια εφοδιασμού της χώρας μας, αν κάποιες μονάδες φυσικού αερίου αναγκάζονταν να προχωρήσουν σε απένταξη από το Ελληνικό Διασυνδεδεμένο Σύστημα.
Όσον αφορά την ηλεκτρική ενέργεια οι συμβατικές μονάδες των εταιρειών-μελών του Συνδέσμου μας παρείχαν κατά το 2018 το 17% της συνολικής παραγωγής και του ισοζυγίου διασυνδέσεων στην ηπειρωτική χώρα, παράγοντας το 58% της ηλεκτρικής ενέργειας από φυσικό αέριο στην Ελλάδα. Πέρα όμως από την παραγωγή, οι εταιρείες-μέλη του ΕΣΑΗ επιδιώκουν τη δραστηριοποίησή τους ως καθετοποιημένοι παίκτες στην αγορά ηλεκτρισμού, έχοντας μια αυξανόμενη παρουσία στην λιανική αγορά. Σήμερα, και παρά τα σημαντικά και ποικιλόμορφα εμπόδια που ακόμα παραμένουν για τη μείωση του μεριδίου της δεσπόζουσας επιχείρησης, τα μέλη του Συνδέσμου μας καλύπτουν άνω του 12,5% της λιανικής αγοράς ηλεκτρισμού προσφέροντας τιμολόγια φθηνότερα από τη δεσπόζουσα επιχείρηση. Ο έντονος -έστω και περιορισμένης έκτασης- ανταγωνισμός στη λιανική αγορά έχει οδηγήσει σε απτά οφέλη για τους καταναλωτές. Η διατήρηση και η επιθυμητή επέκτασή του όμως θα απαιτήσει ουσιαστικότερες και μονιμότερες λύσεις, καθώς οι δημοπρασίες τύπου ΝΟΜΕ μόνο ως μεταβατικό μέτρο μπορούν να ιδωθούν.
Τα παραπάνω στοιχεία αποδίδουν με γλαφυρό τρόπο την έκταση της παρουσίας του ιδιωτικού τομέα στην ελληνική αγορά ηλεκτρισμού. Για να συμπληρωθεί όμως ολόκληρη η εικόνα θα πρέπει κάποιος να εστιάσει ειδικά σε κάποια σημεία. Συγκεκριμένα, η παρουσία των ιδιωτικών εργοστασίων ηλεκτρισμού ξεκίνησε στην Ελλάδα το 2003-2006 αλλά η μεγάλη τους ανάπτυξη έγινε την περίοδο 2009-2012, όταν και τέθηκαν σε λειτουργία οι περισσότερες νέες μονάδες. Η παρουσία των νέων αυτών σταθμών οδήγησε -καθώς ήταν φθηνότεροι όπως και να μετρήσει κάποιος το κόστος- ουσιαστικά στον παροπλισμό ακριβών ή/και ρυπογόνων μονάδων π.χ. των πετρελαϊκών μονάδων που ακόμη λειτουργούσαν στο Διασυνδεδεμένο Σύστημα (από 3.500 GWh το 2008 σε σχεδόν μηδενική το 2011). Αν και στο παρελθόν πολλή συζήτηση έγινε σχετικά με το εάν οι ιδιωτικές μονάδες φυσικού αερίου εκτόπισαν φθηνότερη -τότε- παραγωγή από λιγνιτικές μονάδες, η αλήθεια είναι ότι παρότι είχαν τη δυνατότητα οι λιγνιτικές μονάδες να αυξήσουν την παραγωγή τους, αυτή βαίνει μειούμενη (από 23.200 GWh το 2013 σε 14.900 GWh το 2018). Οι ιδιωτικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής -παρά το δύσκολο ρυθμιστικό περιβάλλον- αποδεικνύουν συνεχώς την ανταγωνιστική τους θέση, προσφέροντας φθηνότερη ενέργεια στους Έλληνες καταναλωτές. Ιδίως στη νέα αυτή εποχή -που χαρακτηρίζεται από τις υψηλές τιμές των δικαιωμάτων εκπομπής CO2- η χαμηλών εκπομπών παραγωγή των μονάδων των εταιρειών-μελών του ΕΣΑΗ προσφέρει αξιόπιστη εναλλακτική στη λειτουργία των λιγνιτικών μονάδων και ασπίδα στην άνοδο του κόστους παραγωγής.
Προφανώς και οι ιδιωτικές εταιρείες (μέλη του ΕΣΑΗ) δεν εφησυχάζουν με ό,τι έως τώρα -με κόπο- έχει επιτευχθεί. Η Ελλάδα, ακολουθώντας την ενεργειακή και κλιματική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ξεκινήσει την πορεία ενεργειακής μετάβασης. Στο νέο τοπίο που θα χαρακτηρίζεται από την εξοικονόμηση ενέργειας, τη μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ, την αποθήκευση ενέργειας και -σε μεταβατικό ρόλο- το φυσικό αέριο οι ιδιωτικές εταιρείες επιδιώκουν να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Ήδη, νέα σχέδια έχουν ανακοινωθεί και σύντομα θα ξεκινήσει η υλοποίηση τους. Για να μπορέσει όμως η χώρα να βγει κερδισμένη από αυτή τη μετάβαση, θα πρέπει το νομοθετικό και ρυθμιστικό πλαίσιο να είναι ξεκάθαρο και σταθερά προσανατολισμένο προς τις ανοικτές και ανταγωνιστικές αγορές. Θα πρέπει δηλαδή να προσφέρει ίση και χωρίς διακρίσεις μεταχείριση σε όλους τους συμμετέχοντες. Η παραδοσιακά ακολουθούμενη πρακτική (δηλαδή όλοι είναι ίσοι αλλά κάποια -δεσπόζουσα- επιχείρηση είναι πιο ίση από τις άλλες) μας οδηγεί σε αδιέξοδο. Όλους. Αυτό επιβεβαιώνεται με εμφατικό τρόπο από τα προσφάτως ανακοινωθέντα οικονομικά αποτελέσματα της ΔΕΗ.
Για την Ελλάδα είναι τώρα ευκαιρία -και με τον σχεδιασμό και την επικείμενη λειτουργία των νέων αγορών ηλεκτρισμού- να καλύψει το χαμένο έδαφος, όσον αφορά το επίπεδο ανταγωνισμού στην αγορά ηλεκτρισμού με οφέλη τόσο για την εθνική οικονομία όσο και ξεχωριστά για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Σε κάθε περίπτωση οι εταιρείες-μέλη του ΕΣΑΗ δηλώνουν παρούσες στη νέα εποχή που πρέπει -χωρίς άλλες καθυστερήσεις- να ξεκινήσει για τον ηλεκτρισμό στην Ελλάδα.